Homo Versus Zombie
Η Αναμέτρηση του Ανθρώπου με το Απεχθές Είδωλό του
Προσπαθώ να θυμηθώ την πρώτη φορά που αντίκρισα την εικόνα ενός ζόμπι. Ήταν τη δεκαετία του ‘90, όταν το είδα στο εξώφυλλο ενός DVD του αδερφού μου. Το βρήκα διασκεδαστικό.
Τρεις δεκαετίες αργότερα, σε ερωτηματολόγιο που μοίρασα σε αναγνώστες του βιβλίου “Ζωντανή Νεκρή”, στην ερώτηση “ποιά εικόνα σας έρχεται στο νου όταν ακούτε τη λέξη ζόμπι; “ η έφηβη κόρη φίλου απαντά με ενθουσιασμό ότι τα ζόμπι είναι αστεία, έχουν γέλιο, είναι ΤΕΛΕΙΑ.
Στην ίδια ερώτηση, οι ενήλικες αναγνώστες του βιβλίου, σε συντριπτική πλειοψηφία, αηδιάζουν στην εικόνα των ζόμπι και τα φοβούνται. Πιστεύουν ότι είναι πλάσματα απωθητικά, βρώμικα, με θλιμμένο βλέμμα. Πλάσματα που κινούνται αργά σε ορδές, και ο μόνος τους προορισμός είναι να ικανοποιούν την πείνα τους με ανθρώπινη σάρκα.
Υπήρχε όμως πάντα αυτή η αντίληψη για τα ζόμπι; Σε λεξικά βλέπουμε ότι ο όρος προέρχεται από τη λαϊκή παράδοση της Αϊτής, σύμφωνα με την οποία το ζόμπι είναι ένα νεκρό σώμα, που ανασταίνεται με διάφορες μεθόδους, όπως για παράδειγμα στο Voodoo. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ακόμη και στην Αρχαία Ελλάδα, οι άνθρωποι φοβόντουσαν ότι οι νεκροί θα μπορούσαν να ζωντανέψουν και να κυνηγήσουν τους ζωντανούς. Να προσθέσω ότι και στη δημοτική μας ποίηση υπάρχει αυτή η αντίληψη. Αναφέρω σαν παράδειγμα την παραλογή Του νεκρού Αδερφού, όπου:
πανώρια λυγερή τη σέρνει αποθαμένος.
Οι σύγχρονες απεικονίσεις των μέσων ενημέρωσης που αφορούν στη νεκρανάσταση, χρησιμοποιούν συχνά μεθόδους της επιστημονικής φαντασίας. Ένα βιβλίο που επηρέασε πολύ τη δυτική κουλτούρα για την έννοια του ζόμπι, ήταν το “The Magic Island” W. Seabrook που κυκλοφόρησε το 1929 και ενέπνευσε την πρώτη κινηματογραφική ταινία με ζωντανούς – νεκρούς, το “white zombie” που κυκλοφόρησε το 1932.
Από τότε μέχρι σήμερα έχουμε δει ταινίες όπως το έργο “Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών” του Romero, το 1968. Έχουμε παρακολουθήσει το 1984 στην τηλεόραση το μουσικό βίντεο του τραγουδιού του Michael Jackson Thriller και έχουμε χορέψει στους ρυθμούς του, μεθώντας και πίνοντας το κοκτέιλ Zombie. Τη δεκαετία του ‘90 παίξαμε δύο δημοφιλή Ιαπωνικής προέλευσης ηλεκτρονικά παιχνίδια, κυνηγώντας εχθρικά ζόμπι, τα Resident Evil και The House of the Dead. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε σειρές με ζόμπι σε πλατφόρμες, όπως στο Netflix για παράδειγμα το z-nation και το walking dead. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η τάση του εξανθρωπισμού και του ρομαντισμού μεταλλάσσει τη στερεότυπη απεικόνιση των ζόμπι.
Από τη σύντομη αυτή ανασκόπηση, βλέπουμε ότι η εικόνα τους μεταβάλλεται ανάλογα με την κουλτούρα κάθε εποχής. Σύμφωνα με απόψεις, από το ερωτηματολόγιο που ανέφερα πριν, οι μεγαλύτερες ηλικίες έχουν αρνητικά συναισθήματα απέναντι στους ζωντανούς νεκρούς.
Το καθιερωμένο αποτρεπτικό στερεότυπό τους είναι εξ αντικειμένου, για όποιον γράφει με θέμα τα ζόμπι, εμπόδιο στο να βρει συνισταμένη σε ένα τόσο ετερόκλητο αναγνωστικό κοινό.
Το βιβλίο “Ζωντανή Νεκρή” , σε επίπεδο πλοκής, ακολουθεί την τάση της συγκεκριμένης θεματικής. Ζόμπι δραπετεύουν από τους τάφους τους, γίνονται αγέλη, κατασπαράσσουν όποιον άνθρωπο βρεθεί μπροστά τους και τον μεταλλάσσουν σε ζωντανό νεκρό.
Όμως, όπως επεσήμαναν και αναγνώστες του βιβλίου, οι απεχθείς και φρικιαστικές περιγραφές, εδώ μετριάζονται, ισορροπημένα διάσπαρτες στη ροή της ήπιας αφήγησης, γιατί στόχος μου ήταν τα ζόμπι να παρουσιαστούν ως θύματα του αναπόφευκτου, ακούσιου πεπρωμένου τους. Βεβαίως, η αλήθεια είναι, ότι σεβαστοί μου φίλοι και φίλες μεγαλύτερων ηλικιών διατράνωσαν την άρνησή τους να διαβάσουν βιβλίο με ζόμπι, αν και με αγαπούν ειλικρινά. Όμως άλλοι, μεσήλικες και νεότεροι, το διάβασαν με ενθουσιασμό.
Ενδιαφέρον έχει επίσης ότι μου επισήμαναν, πολλοί αναγνώστες του βιβλίου, κάποια σημεία που αναδείχθηκαν στη αφήγηση και διαφοροποιούν τη νουβέλα Ζωντανή Νεκρή από τις άλλες αφηγήσεις με ζόμπι.
Συνοπτικά:
1ον Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου είναι μια queer γυναίκα, η Κάτια.
2ον Η Κάτια αφηγείται την ξεχωριστή εμπειρία που είχε: Πώς έγινε από άνθρωπος ζόμπι και από ζόμπι άνθρωπος.
3ον Η πλοκή εκτυλίσσεται σε χώρους της σημερινής Αθήνας.
Φυσικά, η νουβέλα “Ζωντανή Νεκρή” δεν απευθύνεται μόνο σε queer κοινό. Απευθύνεται πρωτίστως σε όσους τολμούν να έρθουν αντιμέτωποι με το απεχθές είδωλό τους. Να αναμετρηθούν θαρραλέα με τις “σκοτεινές” πλευρές του εαυτού τους, που σίγουρα θα ανακαλύψουν στις σελίδες του βιβλίου. Και φυσικά απευθύνεται σε όσους απολαμβάνουν το γκροτέσκο.
Τώρα, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες απόψεις που εξέφρασαν αναγνώστες του βιβλίου, όταν τους ρώτησα αν τους αρέσουν οι ιστορίες με ζόμπι καθώς και αν θα τα ήθελαν με φιλική εικόνα.
Πολλές απαντήσεις συνέπεσαν νοηματικά. Στην ερώτηση εάν σας αρέσουν οι ιστορίες με ζόμπι, μου απάντησαν:
- Μου αρέσουν πολύ
- Αν και παρακολουθώ ταινίες τρόμου, βρίσκω τα ζόμπι βαρετά.
- Καθόλου δεν μου αρέσουν. Όχι.
- Δεν γνωρίζω αυτό το είδος ψυχαγωγίας.
- Λογοτεχνία ναι, γιατί μπορεί να παραπέμπει σε συμβολισμούς. Ταινίες όχι, γιατί σκιάζομαι!
- ΟΧΙ (με πείσμα και κεφαλαία γράμματα, πολλές σεβαστές ηλικιωμένες φίλες μου).
- Ναι, ναι, ναι! (η γνωστή μας 15χρονη)
- Έβλεπα κατά κόρον σε μικρή ηλικία, είχα δει πολύ σπλάτερ αλλά όσο μεγαλώνω κάνω επιλογή στο θέμα.
- Διάβασα τη Ζωντανή Νεκρή μόνο και μόνο γιατί είσαι φιλενάδα μου αλλά τελικά το ευχαριστήθηκα γιατί προσεγγίζεις το θέμα με πολύ συναίσθημα.
Με αντίστοιχο τρόπο μου απάντησε και φίλος επειδή διέκρινε στο θέμα βάθος και συμβολισμούς.
Στην ερώτηση με ποιόν τρόπο θα μπορούσε η εικόνα των ζόμπι να γίνει φιλική, σε πολλές απαντήσεις υπάρχει μια προσέγγιση συμπάθειας, όπως:
- Το πετυχαίνει η “Ζωντανή Νεκρή”
- Δεν είναι εύκολο να τα δω φιλικά. Ίσως τα καθιστά συμπαθή η υποταγή τους στο μοιραίο.
- Η εικόνα τους πρέπει να παραμείνει τρομαχτική. Για αυτό άλλωστε επινοήθηκαν, για να προκαλούν τρόμο. Το να τα δείξεις φιλικά δεν έχει σχέση με το θρίλερ.
Και τώρα ο καταιγισμός του ΔΕΝ στο αίτημα για συμπάθεια:
- Δεν υπάρχει τέτοια δυνατότητα.
- Δεν με απασχολεί.
- Με κανέναν τρόπο.
- Με καμία κυβέρνηση!
Όμως, πώς πρέπει να είναι για να γίνουν συμπαθή;
- Αν αποκτήσουν ικανότητα επικοινωνίας, δεν τρώνε ανθρώπους και ντύνονταν όμορφα και κομψά.
- Αν τονιζόταν το δυστυχισμένο βλέμμα τους ή αν είχαν επίγνωση της κατάστασής τους.
- Αν αναδειχθεί η ανθρώπινη πλευρά τους. Εξάλλου η σαρκοφαγία για την οποία γίνονται απεχθή είναι ίδιον και των κανονικών ανθρώπων. Ή αν αναπτύξουν συναισθήματα και πνευματικά, ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
- Αν είχαν κωμικά στοιχεία.
- Αν εμβάθυναν σε φιλοσοφικές σκέψεις για το μονοδιάστατο και μάταιο της ύπαρξής τους και για το αβάσταχτο μαρτύριο της Αθανασίας.
- Αν δεν δάγκωναν ανθρώπους … το συζητάμε!
- Αν ήταν βίγκαν!
- Αν δεν έτρωγαν ανθρώπους. Αλλά θα ενδιέφερε το κοινό ένα φιλικό ζόμπι;;;
Αυτές και άλλες απόψεις μου εξέφρασαν οι φίλες και οι φίλοι μου, άτομα διαφορετικών φύλων, ηλικιών και πολιτισμικών καταβολών, που απάντησαν στις ερωτήσεις μου. Τους ευχαριστώ και χαίρομαι πολύ πολύ για την επικοινωνία που είχαμε.
Εν τέλει πιστεύω ότι μια ιστορία, έστω και τρόμου, όταν δεν τελειώνει με κάθαρση είναι κυνική ή ημιτελής. Μπορεί όμως να ανακουφίσει τον αναγνώστη, όπως συμβαίνει στη νουβέλα “Ζωντανή Νεκρή”, όπου η κάθαρση επέρχεται με την επιστροφή ενός ζόμπι στην αρχική του κατάσταση.
Ξαναγίνεται δηλαδή άνθρωπος.
Το παραπάνω κείμενο, είναι το ευχαριστώ μου σε τριάντα φίλες και φίλους, που αφιέρωσαν σκέψεις και χρόνο απαντώντας στις ερωτήσεις μου. Οι απόψεις τους συνδιαμόρφωσαν το περιεχόμενό του. Ευχαριστώ και τους αγαπημένους μου, φίλες και φίλους, που μου έδωσαν τη μεγάλη χαρά να παρακολουθήσουν δια ζώσης το θέμα (26/05/2024, ώρα 18.40), στο φεστιβάλ Όψεις του Φανταστικού των εκδόσεων Συμπαντικές Διαδρομές.
Η. Κ.
Ζωντανή Νεκρή
Είμαι η Κάτια και θα σας διηγηθώ μια ιστορία. Κάποιοι θα την πιστέψουν και κάποιοι θα νομίζουν ότι είναι επινοημένη. Αυτό που εγώ μπορώ να σας εγγυηθώ είναι ότι πρ όκειται για την ιστορία της ζωής μου. Συνηθίζουμε να λέμε ότι το μόνο σίγουρο που θα μας συμβεί στη ζωή είναι ο θάνατος. Ισχύει; Αν, όμως, όχι, ποια κατάσταση είναι καλύτερη: το να ζεις, το να μη ζεις ή το να είσαι ζωντανός νεκρός για πάντα; Για τους τελευταίους, τα γνωστά σε όλους μας ζόμπι, ήξερα μόνο από τις ταινίες. Ποτέ δεν πέρασε από το μυαλό μου, ούτε καν στη φαντασία μου, ότι μια μέρα θα γινόμουν ένα από αυτά. Μετά από την εφιαλτική εμπειρία, την κόλαση της ύπαρξής μου, που βίωσα ως ζόμπι, σκέψεις μπαινοβγαίνουν στο μυαλό μου. Μήπως τα ζόμπι δεν είναι τελικά τα τέρατα που πιστεύει ο κόσμος, παρά μόνο μια διαμαρτία της Φύσης; Αν ναι, γιατί δεν κάνουμε κάτι για αυτά τα θύματα; Θα μπορούσαμε να διεκδικήσουμε μια διαφορετική εικόνα για αυτά και εναλλακτικούς τρόπους συμβίωσης με τους ανθρώπους;
Ήρα Καραδημητρίου, Εκδόσεις Συμπαντικές Διαδρομές, 2023.
Παραγγελία:
https://www.universepaths.com/zombies
Καφέ Ουτοπία
Μια πολιτική αλληγορία με θέμα τη σχέση των ανθρώπων με την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Ήρα Καραδημητρίου, Αυτοέκδοση, 2022
Διαβάστε το ελέυθερα.